Ο Άγγελος Τερζάκης ήταν έλληνας πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και δοκιμιογράφος. Εντάσσεται στη λεγόμενη «γενιά του ‘30», που έφερε τον αέρα της ανανέωσης στα ελληνικά γράμματα.
Γεννήθηκε στο Ναύπλιο στις 16 Φεβρουαρίου 1907 και ήταν γιος του δημάρχου της πόλης Δημητρίου Τερζάκη. Το 1915 μετακόμισε με την υπόλοιπη οικογένειά του στην Αθήνα, όταν ο πατέρας του εξελέγη βουλευτής με το κόμμα των Φιλελευθέρων.
Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αναγορεύθηκε διδάκτορας σε πολύ νεαρή ηλικία και ακολούθησε καριέρα δικηγόρου, παράλληλα με την ενασχόλησή του με τη λογοτεχνία. Το 1931, με δύο συλλογές διηγημάτων στο ενεργητικό του και έχοντας στα σκαριά το πρώτο του μυθιστόρημα («Δεσμώτες», 1932), αποφάσισε να εγκαταλείψει τη δικηγορία και να ασχοληθεί αποκλειστικά με τη λογοτεχνία.
«Η Μενεξεδένια» Πολιτεία»
Το 1936 ο Αγγελος Τερζάκης παντρεύεται τη Λουίζα Βογάσαρη και δύο χρόνια αργότερα έρχεται στη ζωή ο μοναχογιός του Δημήτρης, ο μετέπειτα γνωστός συνθέτης λόγιας μουσικής. Το 1937 καταξιώνεται με το μυθιστόρημά «Η Μενεξεδένια» Πολιτεία», που καταγράφει τις καθοριστικές εξελίξεις της μεσοπολεμικής Αθήνας και της κοινωνίας της «κατά την κρίσιμον φάσιν της μεταβολής της σε μεγαλούπολιν», όπως έγραφε σε μια παρουσίαση του βιβλίου στην Ακαδημία Αθηνών.
Τα περισσότερα πεζογραφήματα του Τερζάκη κινούνται σε αυτό το πλαίσιο. Είναι αστικά μυθιστορήματα, που απεικονίζουν την κοινωνία του μεσοπολέμου, όπως αυτή βγήκε τραυματισμένη από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Βασικά χαρακτηριστικά του έργου του είναι το καταθλιπτικό κλίμα, η ασφυκτική ατμόσφαιρα, οι ήρωες – δέσμιοι της οικονομικής στενότητας και των κοινωνικών προκαταλήψεων και η απαισιοδοξία.
Την ίδια χρονιά με τη «Μενεξεδένια Πολιτεία», το πρώτο θεατρικό έργο του, το ιστορικό δράμα «Αυτοκράτωρ Μιχαήλ», σημειώνει μεγάλη επιτυχία και ο Τερζάκης διορίζεται γενικός γραμματέας του Εθνικού Θεάτρου, το οποίο υπηρέτησε από διάφορες θέσεις έως το 1971.
Η «Πριγκιπέσα Ιζαμπώ»
Το 1940 ο Αγγελος Τερζάκης στρατεύεται και υπηρετεί στο Αλβανικό Μέτωπο. Παραμένει στη ζώνη του πυρός ως το τέλος του πολέμου. Το 1945 κυκλοφορεί το ιστορικό μυθιστόρημα «Πριγκιπέσα Ιζαμπώ», που θεωρείται το αρτιότερο πεζογράφημά του και ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Ζωντανεύει την περίοδο της Φραγκοκρατίας στην Πελοπόννησο μέσα από τον έρωτα της φράγκισσας πριγκίπισσας Ιζαμπούς (κόρη του αυθέντη της Καλαμάτας Γουλιέλμου Βιλλαρδουίνου) και του έλληνα επαναστάτη Νικηφόρου Σγουρού.
Ο Άγγελος Tερζάκης ασχολήθηκε και με τον κινηματογράφο. Στις αρχές της δεκαετίας του ’50 παρακολούθησε μαθήματα κινηματογράφου στην Ιταλία και το 1954 σκηνοθέτησε τη μοναδική ταινία του, μια παραλλαγή της «Μενεξεδένιας Πολιτείας» με τίτλο «Νυχτερινή περιπέτεια», σε δικό του σενάριο. Τη μουσική έγραψε ο Mάνος Xατζιδάκις, ενώ πρωταγωνιστούσαν η Nταίζη Mαυράκη, μετέπειτα «Μις Υφήλιος», ο Βασίλης Διαμαντόπουλος, η Μαρία Αλκαίου, ο Νίκος Τζόγιας και ο Ντίνος Ηλιόπουλος. Η ταινία είχε μέτρια ανταπόκριση στο ταμείο, κόβοντας 33.379 εισιτήρια.
Μεταπολεμικά συνεργάστηκε με τις εφημερίδες «Καθημερινή» και «Το Βήμα», ενώ υπήρξε ακόμα διευθυντής του περιοδικού «Εποχές», ενός εντύπου που έπαιξε κομβικό ρόλο στο πολιτισμικό γίγνεσθαι της Ελλάδας τη δεκαετία του ’60. Οι «Εποχές» κυκλοφόρησαν από το 1963 έως το 1967, οπότε και σταμάτησε η έκδοσή τους εξαιτίας της δικτατορίας. Το 1958, μαζί με τους Καραγάτση, Βενέζη και Μυριβήλη, γράφει το «Μυθιστόρημα των Τεσσάρων», που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα «Ακρόπολις» (2 Μαρτίου – 26 Απριλίου 1958).
Τα βραβεία
Ο Τερζάκης τιμήθηκε με το Α’ Κρατικό Βραβείο Θεάτρου για το κοινωνικό δράμα «Είλωτες» (1938) και την τραγωδία «Ο σταυρός και το σπαθί» (1939), με το Α’ Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος για το μυθιστόρημά του «Μυστική Ζωή», με το Βραβείο της Ομάδας των 12 για τη συλλογή δοκιμίων του «Προσανατολισμός στον αιώνα» (1963) και με το Αριστείο Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών για τη θεατρική μελέτη «Το μυστήριο του Ιάγου»(1969). Έργα του έχουν μεταφραστεί σε αρκετές γλώσσες (Αγγλικά, Γερμανικά, Ρωσικά, Σουηδικά κ.ά.), ενώ θεατρικά του έργα έχουν ανεβεί σε σκηνές των ΗΠΑ.
Το 1974 εξελέγη μέλος της Ακαδημίας Αθηνών στην τάξη των Γραμμάτων. Πέθανε στην Αθήνα στις 3 Αυγούστου 1979, σε ηλικία 72 ετών. Ο Άγγελος Τερζάκης υπήρξε ίσως ο πιο φιλοσοφικά ανήσυχος της γενιάς του ’30. Στο κέντρο των αναζητήσεών του βρέθηκε πάντοτε ο σύγχρονος άνθρωπος και τα αγωνιώδη προβλήματά του. Γι’ αυτό ίσως είναι και εκείνος που καλλιέργησε ιδιαίτερα το δοκίμιο και αναζήτησε την προσφορότερη έκφρασή του και στο θέατρο.
Εργογραφία
Ι. Μυθιστορήματα
• Δεσμώτες. Αθήνα, Μαυρίδης, 1932.
• Η παρακμή των Σκληρών. Αθήνα, 1933.
• Η μενεξεδένια πολιτεία. Αθήνα, Πυρσός, 1937.
• Η πριγκηπέσσα Ιζαμπώ. Αθήνα, Οι Φίλοι του Βιβλίου, 1945.
• Ταξίδι με τον Έσπερο. Αθήνα, 1946.
• Δίχως Θεό. Αθήνα, 1946.
• Η μυστική ζωή. Αθήνα, Εστία, 1957.
• Στρατής Μυριβήλης – Μ.Καραγάτσης – Άγγελος Τερζάκης – Ηλίας Βενέζης, Το μυθιστόρημα των τεσσάρων. Αθήνα, Εστία, 1979.
• Το λυκόφως των ανθρώπων. Αθήνα, Εστία, 1989.
ΙΙ.Διηγήματα
• Ο ξεχασμένος. Αθήνα, 1925.
• Φθινοπωρινή συμφωνία. Αθήνα, 1929.
• Του έρωτα και του θανάτου. Αθήνα, Αετός, 1943.
• Η στοργή (νουβέλα). Αθήνα, Γλάρος, 1944.
• Απρίλης. Αθήνα, Οι Φίλοι του Βιβλίου, 1946.
• Οι επαναστατημένοι· Διηγήματα· Προλογικό σημείωμα Βάιος Παγκουρέλης. Αθήνα, Εστία, 1993.
ΙΙΙ.Θέατρο
• Αυτοκράτωρ Μιχαήλ. Αθήνα, 1936.
• Γαμήλιο Εμβατήριο. Αθήνα, 1937.
• Ο σταυρός και το σπαθί. Αθήνα, 1939.
• Είλωτες. Αθήνα, 1939.
• Ο εξουσιαστής. Αθήνα, 1942.
• Το μεγάλο παιχνίδι. Αθήνα, 1944.
• Αγνή. Αθήνα, 1949.
• Θεοφανώ. Αθήνα, 1956.
• Νύχτα στη Μεσόγειο. Αθήνα, 1956.
• Τα λύτρα της ευτυχίας. Αθήνα, 1959.
• Θωμάς ο δίψυχος. Αθήνα, 1962.
• Ο πρόγονος. Αθήνα, 1970.
ΙV. Δοκίμια
• Προσανατολισμός στον αιώνα. Αθήνα, 1963.
• Το μυστήριο του Ιάγου. Αθήνα, 1964.
• Αφιέρωμα στην τραγική μοίρα. Αθήνα, 1970.
• Οι απόγονοι του Κάιν. Αθήνα, 1972.
• Ποντοπόροι. Αθήνα, 1975.
• Οδοιπόρος μιας εποχής. Αθήνα, 1980.
• Ο άνθρωπος σε αδιέξοδο. Αθήνα, 1981.
• Ένας μεταβαλλόμενος κόσμος. Αθήνα, 1983.
• Του καιρού και της δοκιμασίας. Αθήνα, 1984.
• Η ανάγκη του στοχασμού. Αθήνα, 1985.
• Προσωπικές σημειώσεις. Αθήνα, 1986.
• Για μια δικαίωση του ανθρώπου. Αθήνα, 1987.
• Κρίση και έλεγχος της εποχής μας. Αθήνα, 1989.
• Πριν την αυλαία. Αθήνα, Καστανιώτης, 1989.
• Επικεφαλής. Αθήνα, 1990.
• Το πρωτείο του πνεύματος. Αθήνα, 1991.
• Σε καμπή της ιστορίας· ΔοκίμιαΙΣτ΄. Αθήνα, Οι εκδόσεις των φίλων, 1995.
• Σπουδή των ερωτημάτων· ΔοκίμιαΙΖ΄. Αθήνα, Οι εκδόσεις των φίλων, 1996.
V. Ιστορία
• Η ελληνική εποποιία. Χρονικό του πολέμου 1940-41. Αθήνα, 1964.
Ο Άγγελος Τερζάκης και ο κινηματογράφος
Τον Σεπτέμβριο του 2020 κυκλοφόρησε το βιβλίο του Θανάση Αγάθου “Ο Άγγελος Τερζάκης και ο κινηματογράφος” (εκδόσεις Gutenberg), στο οποίο ο συγγραφέας διερευνά τα στάδια και τις εκφάνσεις της πολύπτυχης και ελάχιστα γνωστής σχέσης του ‘Αγγελου Τερζάκη, κορυφαίου εκπροσώπου της πολυσυζητημένης γενιάς του 1930, με τον κινηματογράφο.
Παρουσιάζονται και σχολιάζονται τα πολυάριθμα -δημοσιευμένα σε περιοδικά και εφημερίδες- κείμενα που ο Τερζάκης αφιερώνει στον κινηματογράφο, συζητώντας για ταινίες, σκηνοθέτες, ηθοποιούς, κινηματογραφικά κινήματα, ζητήματα κινηματογραφικής αισθητικής, καθώς και για τη σχέση του κινηματογράφου με την πεζογραφία και το θέατρο.
Εξετάζεται ο πολύπλευρος διάλογος, άλλοτε φανερός και άλλοτε κρυπτικός, του πεζογραφικού και δραματουργικού έργου του συγγραφέα με τον κινηματογράφο. Αναλύεται η Νυχτερινή περιπέτεια (1954), η μοναδική κινηματογραφική ταινία που σκηνοθετεί ο Τερζάκης, συσχετίζεται με το ευρύτερο έργο του δημιουργού της και σχολιάζεται η κριτική υποδοχή της, ενώ παράλληλα αξιοποιούνται σχετικά δημοσιεύματα του Τύπου της εποχής και σημειώσεις που εντοπίζονται στο αρχείο του συγγραφέα, το οποίο βρίσκεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη.
Μελετώνται τα πέντε ακόμη κινηματογραφικά σενάρια ή σχέδια σεναρίου που γράφει ο δημιουργός κατά τη δεκαετία του 1950-1960, άλλοτε πρωτότυπα και άλλοτε βασισμένα σε δικά του πεζογραφήματα ή θεατρικά έργα.
Η έρευνα επιβεβαιώνει ότι η “Νυχτερινή περιπέτεια” δεν είναι μια απλή και συγκυριακή ενασχόληση του Τερζάκη με την κινηματογραφική πραγματικότητα της Ελλάδας, αλλά μια φυσική κατάληξη του εντονότατου ενδιαφέροντος αυτού του ανήσυχου πνευματικού ανθρώπου για την έβδομη τέχνη.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ
Άγγελος Τερζάκης: 10 αποφθέγματα για τον έρωτα, την αγάπη, την ελευθερία και τη ζωή…
