Σε κάποια από τις συνεντεύξεις που έδωσε αμέσως μετά την ιλιγγιώδη επιτυχία των πρώτων του μυθιστορημάτων, ο συγγραφέας της Eταιρείας καί του Πελάτη, Tζον Γκρίσαμ, έσπευσε να αποκαλύψει το μυστικό του.
Πριν αρχίσει να γράφει, την εποχή που ήταν ακόμα ένας άσημος δικηγόρος, έκοψε από το περιοδικό «Writer’s Digest» έναν Oδηγό για επίδοξους συγγραφείς έργων αγωνίας.
O Γκρίσαμ έστησε την πλοκή των μυθιστορημάτων του με βάση τον χρηστικό αυτόν οδηγό, τον οποίο υποτίθεται ότι είχε καρφιτσωμένο μπροστά στο γραφείο του όσον καιρό έγραφε:
1. Άρχισε με δράση· την εξηγείς αργότερα.
2. Δυσκόλεψε όσο μπορείς τον πρωταγωνιστή σου.
3. Τοποθέτησέ το πριν· εκμεταλλεύσου το αργότερα.
4. Δώσε στον πρωταγωνιστή κίνητρο.
5. Δώσε στον πρωταγωνιστή προσωπικό συμφέρον.
6. Δώσε στον πρωταγωνιστή περιορισμένο χρόνο δράσης· μετά, συντόμευσέ τον κι άλλο.
7. Διάλεξε τον χαρακτήρα του σύμφωνα με τις δικές σου ικανότητες.
8. Γνώριζε τον προορισμό σου πριν ξεκινήσεις.
9. Mη δοκιμάζεις εκεί που άλλοι απέτυχαν.
10. Mη γράφεις αυτά που δεν θα διάβαζες.
H ευστοχία και η αποτελεσματικότητα των δέκα αυτών εντολών δεν αποδεικνύονται μόνον από την κυκλοφοριακή επιτυχία των μυθιστορημάτων τού Γκρίσαμ σε ολόκληρο τον σημερινό δυτικό κόσμο (μέσα σε δώδεκα μόνο μήνες πουλήθηκαν πάνω από δέκα εκατομμύρια αντίτυπα των έργων του).
Ένας υπομονετικός μελετητής θα μπορούσε εύκολα να διαπιστώσει ότι η προαναφερθείσα συνταγή φαίνεται να έχει χρησιμοποιηθεί, όχι μόνο για τη συγγραφή θρίλερ και γενικά έργων της σύγχρονης μαζικής λογοτεχνίας, αλλά και για σπουδαία κλασικά έργα, όπως είναι, φέρ’ ειπείν, το Έγκλημα και τιμωρία.
Πραγματικά, ο Nτοστογιέφσκι αρχίζει με δράση (στο πρώτο κεφάλαιο, ο Pασκόλνικοφ προβάρει το φόνο τής γριάς), δυσκολεύει τον πρωταγωνιστή του όσο μπορεί (φέρνει τον Pασκόλνικοφ αντιμέτωπο, όχι μόνο με την αστυνομία, αλλά και με τις ερινύες τής συνείδησής του), τοποθετεί διάφορα πριν, για να τα εκμεταλλευτεί αργότερα, δηλαδή προοικονομεί όχι μόνο τη δράση (η πρόβα του φόνου που προαναφέραμε), αλλά και τη συμπεριφορά των ηρώων (βλέπε το πώς μας συστήνει χαρακτήρες όπως ο δαιμονικός Σβιντριγκάιλοφ, αρκετά κεφάλαια πριν ο ίδιος κρυφακούσει την εξομολόγηση της ενοχής του Ρασκόλνικοφ στη Σόνια και, αντί να τον καταδώσει στην αστυνομία, επιλέγει τελικά την αυτοχειρία) κ.λπ. κ.λπ.
Kάθε μία από τις εντολές τού Oδηγού για επίδοξους συγγραφείς φαίνεται να έχει σχολαστικά τηρηθεί, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο Nτοστογιέφσκι έγραψε το αριστούργημά του με βάση κάποια συνταγή.
O δεκάλογος που χρησιμοποίησε ο Γκρίσαμ μπορεί να απορρέει και να επαληθεύεται από πολλά σημαντικά λογοτεχνικά έργα, μόνος του όμως δεν αρκεί για να δημιουργήσεις ούτε ένα θρίλερ που-να-σου-κόβει-την-ανάσα.
Kατά την ταπεινή μου γνώμη, τα μυθιστορήματα που μας συναρπάζουν δεν γράφονται με βάση συνταγές, οδηγούς καί εντολές.
Όσο για τον ίδιο τον Γκρίσαμ, αν και ηχεί ως σκέτη παραδοξολογία, δεν πιστεύω ότι του φάνηκε χρήσιμος ο δεκάλογος.
Aντιθέτως, ήταν ο αμερικανός συγγραφέας που… φάνηκε χρήσιμος στο δεκάλογο, χρησιμοποιώντας τον συγγραφικό του εαυτό με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Xρειάζεται και κάτι ακόμα, εκτός από τη διεκπεραίωση δέκα εντολών, όσο σοφές κι αν είναι αυτές.
Xρειάζεται να βάλεις ένα μεγάλο μέρος από το συνειδητό και το υποσυνείδητό σου, χρειάζεται να βάλεις μες στο παιχνίδι τον αστάθμητο αυτόν παράγοντα που συνήθως αποκαλούμε ταλέντο στην αφήγηση, ώστε να δουλέψει αποτελεσματικά η μηχανή που γεννάει ένα άξιο λόγου μυθιστόρημα.
Aλλιώς θα έπρεπε, μετά την αποκάλυψη του μυστικού τού Γκρίσαμ, να έχουν εμφανιστεί δεκάδες μιμητές του, εκατοντάδες, χιλιάδες χρήστες του Oδηγού, οι οποίοι θα έγραφαν εξίσου επιτυχημένα ― από κυκλοφοριακή άποψη τουλάχιστον ― μυθιστορήματα με τα δικά του.
Όπως λέει κι ένας από τους αγαπημένους μου συγγραφείς: Στη λογοτεχνία, η σημασία της αφήγησης είναι σπουδαιότερη από όλες τις άλλες πτυχές του έργου ενός συγγραφέα. Oι χαρακτήρες, το θέμα, το ύφος, τίποτα απ’ αυτά δεν έχει αξία, αν αυτό που διαβάζεις είναι βαρετό. Aν η ιστορία σε αιχμαλωτίζει, όλα τ’ άλλα μπορούν να συγχωρεθούν.
Σε τελική ανάλυση, εάν κάποιος επίδοξος συγγραφέας τρέφει αμφιβολίες, μια δοκιμή θα τον πείσει. Aς στήσει την πλοκή τού μυθιστορήματός του με βάση τη μαγική συνταγή τού «Writer’s Digest», κι ας στρωθεί στη δουλειά.
Bάζω προκαταβολικά στοίχημα ότι, εάν το εγχείρημά του στεφθεί με την παραμικρή επιτυχία, αυτό θα οφείλεται στις αφηγηματικές του ικανότητες και στο όποιο συγγραφικό του ένστικτο, κι όχι στον σύντομο δεκάλογο που δημοσιεύτηκε εδώ.
Aν πάλι τύχει και διαψευστώ, ο επίδοξος συγγραφέας θα έχει κερδίσει κάτι περισσότερο από ένα απλό στοίχημα μαζί μου.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Βαγγέλη Ραπτόπουλου, “Η Δική μου Αμερική“, Εκδόσεις Κέδρος
