Το παρακάτω απόσπασμα προέρχεται από το βιβλίο “Μύθοι, παρεξηγήσεις και άβολες αλήθειες από την ελληνική ιστορία”, του Σταύρου Παναγιωτίδη.
***
Ο Καιάδας και η παρεξηγημένη Σπάρτη
Ο σπαρτιατικός τρόπος ζωής έχει μείνει στη συλλογική συνείδηση ως συνώνυμος της σκληρότητας. Η εξαντλητική στρατιωτική εκπαίδευση, το μπάνιο στον παγωμένο Ευρώτα, ο μέλας ζωμός, το «Ή ταν ή επί τας», το ανθρωποκυνηγητό με θηράματα τους είλωτες, προκειμένου οι νέοι πολεμιστές να μάθουν να παρακολουθούν τον εχθρό χωρίς να τους αντιλαμβάνεται και να τον σκοτώνουν αιφνιδιαστικά, όλα συνθέτουν το προφίλ των Σπαρτιατών πολεμιστών.
Ωστόσο, σε μια πτυχή της η Σπάρτη έχει γίνει συνώνυμη όχι απλώς της σκληρότητας, αλλά της απανθρωπιάς, ακόμη και για τα μέτρα εκείνης της εποχής. Μιλάμε για την επιλογή των Σπαρτιατών να πετούν στον Καιάδα – τον μεγάλο γκρεμό της περιοχής – τα νεογέννητα μωρά που είχαν την ατυχία να γεννηθούν με αναπηρία, προκειμένου να μην έχουν αδύναμα μέλη στην κοινωνία τους, αλλά μόνο ανθρώπους ικανούς να πολεμήσουν για να την υπερασπιστούν.
Μόνο που αυτή η ιστορία αδικεί τους Σπαρτιάτες. Στην αρχαία Ελλάδα οι γονείς είχαν το δικαίωμα να «εκθέτουν» τα ανεπιθύμητα νεογέννητα μωρά τους, δηλαδή να τα παρατούν έξω από κάποιον ναό, ακόμη και σε ερημιές. Αυτό συνέβαινε είτε επειδή είχαν γεννηθεί με αναπηρία ή δυσμορφία είτε επειδή απλώς δεν τα ήθελαν, αν δεν είχαν προκύψει από «νόμιμη» σχέση, αν αδυνατούσαν να τα θρέψουν ή αν δεν επιθυμούσαν να μοιράσουν την περιουσία τους σε περισσότερα αρσενικά παιδιά από όσα ήδη είχαν. Είναι χαρακτηριστικό ότι, τουλάχιστον μέχρι τις μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα στην αρχαία Αθήνα, είχαν το δικαίωμα ακόμα και να τα πουλάνε. Επομένως, η Σπάρτη δεν εμφανίζει καμιά ιδιαιτερότητα. Μάλιστα, σε αντίθεση με τις λοιπές πόλεις-κράτη, για την τύχη των παιδιών δεν αποφάσιζε μόνο ο πατέρας τους. Ένα Συμβούλιο Γερόντων τα εξέταζε και αποφαινόταν για το αν πράγματι έφεραν αναπηρία· σε περίπτωση που τα έβρισκαν αρτιμελή, υποχρέωναν τον πατέρα τους να τα αναθρέψει κανονικά.
Τις πληροφορίες για τη θανάτωση των παιδιών στη Σπάρτη κατέγραψε ο Πλούταρχος· δεν αναφέρεται όμως συγκεκριμένα στον Καιάδα, αλλά σε κάποια βάραθρα του Ταϋγέτου. Η σύγχυση που προέκυψε με τον Καιάδα οφείλεται στο γεγονός ότι και εκεί οι Σπαρτιάτες πετούσαν ορισμένους «ανεπιθύμητους». Όχι όμως νεογέννητα μωρά, αλλά αιχμαλώτους πολέμου ή καταδικασμένους σε θάνατο μετά την εκτέλεσή τους, ακόμη και ζωντανούς.
Ο γκρεμός υπήρξε αντικείμενο έρευνας από ομάδες αρχαιολόγων στις αρχές του 20ού αιώνα. Όπως διαπιστώθηκε αρκετές δεκαετίες αργότερα, από τους σκελετούς οι οποίοι ήρθαν στο φως, κανείς δεν ανήκε σε βρέφος, αλλά μόνο σε ενήλικες άνδρες, ηλικίας οι περισσότεροι μεταξύ 20 και 40 χρόνων, κάποιοι λίγοι και σε γυναίκες. Κοντά τους βρέθηκαν και απομεινάρια από βέλη και ακόντια, ενώ ορισμένοι σκελετοί έφεραν κομμάτια από αλυσίδες και είχαν τρύπες από όπλα.
Έτσι, η ιστορική αλήθεια αποκαταστάθηκε: οι Σπαρτιάτες δεν πετούσαν στον Καιάδα τα βρέφη που γεννιούνταν με αναπηρία, αλλά τους εχθρούς τους και τους καταδικασμένους σε θάνατο εγκληματίες. Σίγουρα, λοιπόν, ως προς αυτό δεν ήταν σκληρότεροι από τις υπόλοιπες αρχαιοελληνικές κοινωνίες – τουναντίον, μάλλον υπήρξαν πιο ευαίσθητοι.
***
Μικρές αφηγήσεις, για μεγάλες παρεξηγήσεις
Το βιβλίο “Μύθοι, παρεξηγήσεις και άβολες αλήθειες από την ελληνική ιστορία. Μικρές αφηγήσεις για γεγονότα που όλοι γνωρίζουμε, αλλά ποτέ δεν συνέβησαν” του Σταύρου Παναγιωτίδη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.
Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:
Δηλαδή, οι Σπαρτιάτες δεν πετούσαν παιδιά στον Καιάδα; Ο Μέγας Αλέξανδρος δεν έκοψε τον Γόρδιο Δεσμό; Θα μας πείτε και ότι δεν λάτρευαν όλοι οι Βυζαντινοί τον τελευταίο τους αυτοκράτορα; Δεν σχεδίασε την Αγία Σοφία μια μέλισσα; Ούτε το Κρυφό Σχολειό υπήρξε ποτέ; Ούτε ο χορός του Ζαλόγγου; Ούτε για τους εμφυλίους της Επανάστασης ευθύνεται η διχόνοια των Ελλήνων; Τα αγγλικά δάνεια τελικά βοήθησαν την Επανάσταση; Δεν δημιούργησε το ΙΚΑ ο Μεταξάς; Δεν αφορίστηκε ποτέ ο Καζαντζάκης;
Το γαρίφαλο του Μπελογιάννη δεν ήταν κόκκινο; Το σαμποτάζ του Έβρου δεν έγινε με ζάχαρη στα ρεζερβουάρ των τανκς; Αλήθεια, ούτε ο Τσόρτσιλ είπε πως «οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες»; Ούτε ο Θεοδωράκης μάς κάλεσε να επιλέξουμε «Καραμανλής ή τανκς»; Δεν έγραψε ο Ρίτσος για τα τανκς που «χορεύουν στους δρόμους της Πράγας»; Ούτε ο Ανδρέας Παπανδρέου είπε πρώτος πως «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες» ούτε ανοιγόκλεισε το «χρονοντούλαπο της Ιστορίας»; Σε λίγο θα μας πείτε ότι ο Καποδίστριας δεν έκανε τεχνάσματα για να μάθουμε να τρώμε πατάτες, ότι ο Αϊνστάιν δεν έκλεψε τη θεωρία της σχετικότητας από τον Καραθεοδωρή και ότι ούτε χάσαμε για μία ψήφο την ευκαιρία να μιλάνε ελληνικά οι Αμερικάνοι. Μα γιατί μισείτε τόσο πολύ τους μύθους μας;
Μικρές αφηγήσεις, για μεγάλες παρεξηγήσεις.
***
O Σταύρος Παναγιωτίδης σπούδασε Κοινωνιολογία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και έχει διδακτορικό στην Ιστορία. Από τις εκδόσεις Κέδρος κυκλοφορεί επίσης το μυθιστόρημά του “Το κουρασμένο μέλι” (2018).
